Het Smalste Stukje Nederland: bezoek aan de basiliek Heilige Amelberga en de historische schatkamer

7,K

“Neem die vrouw ook naar boven” gilt de bouwvakker boven de muziek uit naar zijn collega die met de lift naar beneden zoeft om steigermateriaal op te halen. Ik sta voor de ingang van de basiliek Heilige Amelberga, gelegen in Susteren in Limburg te wachten op mijn gids, die mij een rondleiding gaat geven in de kerk en de historische schatkamer.

Deze 11e eeuwse Basiliek, gelegen in de plaats Susteren in het smalste stukje van Nederland in Limburg, staat op het moment van mijn bezoek in de steigers. Ondanks dat het niet bij mijn rondleiding hoort besluit ik toch het bod van de bouwvakker aan te nemen en stap de bouwlift in. Met knikkende knieën weliswaar, want ik heb een gigantische hoogtevrees maar het lijkt mij geweldig om Het Smalste Stukje Nederland vanuit het puntje van de basiliek Heilige Amelberga te mogen bezichtigen.

---

een bezoek aan de basiliek Heilige Amelberga: zoeven naar het hoogste puntje

---

Zodra de steigers in de lift zijn geladen sluit de bouwvakker het poortje om vervolgens op het knopje te drukken om op te stijgen. Langzaam zoef ik omhoog, mijn benen worden wankel en mijn maag draait. Allerlei gedachten gaan door mijn hoofd en ik vraag mij af waarom ik zo impulsief gereageerd heb. Vroeger had ik nooit last van hoogtevrees. Hoort dit bij het ouder worden?

Toch probeer ik om mij heen te kijken. De kerk heeft een dubbelfront toren met kleine ramen die voorzien zijn van houten luiken. Later verneem ik dat alle vensters in de 19e eeuw vernieuwd zijn, net als de daken. Tijdens de restauratie in de 19e eeuw werd veel van het oorspronkelijk in maaskeien opgetrokken muurwerk vervangen door breuksteen. In enkele delen van de kerk is nog het oorspronkelijk 11e eeuws metselwerk te zien.

Top van de kerk

We komen aan op de bovenste verdieping, het poortje wordt geopend en een ijzeren overloop wordt uitgeklapt. Voorzichtig loop ik er overheen en stap op de steigers. Om de kerk heen zijn verdiepingen gemaakt van steigers. Langs de reling hangen oranje netten.

Toch knap dat deze mannen zo iets op hoogte kunnen bouwen. De bouwvakker vindt het heerlijk om steigers te bouwen en “hoe hoger hoe beter”, zegt hij. Hij heeft geen last van hoogtevrees en loopt heel soepel over de steigers. Omdat ze klaar zijn met bouwen is het ook veilig om mij mee naar boven te nemen. Tijdens de opbouw kan dat natuurlijk niet. Dus kom ik op het juiste tijdstip langs.

“Als u naar het hoogste punt wil gaan dan kunt u nog de ladder op”, zegt de bouwvakker. Ik twijfel even of ik dat met mijn hoogtevrees aandurf maar beklim toch die ladder. Wanneer ik vanaf de bovenste trede overstap naar de steiger lijk ik wel een bejaarde vrouw. Hier zit ik dan op mijn knieën. Probeer dan maar eens overeind te komen. Ik houd mij vast aan de reling en na wat gestuntel sta ik dan eindelijk overeind. Inmiddels is de bouwvakker weggelopen; hopelijk heeft hij mijn gestuntel niet gezien.

---

Uitzicht over het stadje Susteren 

---

Daar sta ik dan op het hoogste punt van de basiliek Heilige Amelberga met het uitzicht over het oude stadje Susteren, gelegen in Het Smalste Stukje Nederland. Deze oudste basiliek van Nederland met haar kunstschatten ga ik zometeen van binnen bekijken.  Eerst geniet ik van het uitzicht op de landelijke omgeving. Vanuit het centrum van Susteren wandel of fiets je namelijk zo de natuur in. Eerder wandelde ik  het historisch ommetje en de drielanden wandeling. Bij beide wandelingen passeerde ik de basiliek en was benieuwd naar de trots van Susteren.

Voorzichtig schuifel ik over de steigers naar de andere kant van de toren waar ik zicht heb op het stadje met in de verte de toren van de kerk O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvangen.

 

Rondleiding basiliek Heilige Amelberga

Nadat ik het uitzicht bewonderd heb, vraag ik aan de bouwvakker of hij mij naar beneden brengt. Hier staat de gids te wachten om mij de rondleiding te geven. De rondleiding vind ik toch ook weer spannend. Geschiedenis is namelijk niet altijd mijn meest sterke vak geweest. Vaak vond ik het saaie, taaie stof en niet iedere leraar kon er een mooi verhaal van  maken. Bovendien ben ikzelf meer gericht op de natuur dan op gebouwen. Toch ga ik historische gebouwen steeds meer waarderen en hoop met dit bezoek het een en ander te leren zodat ik in de toekomst meer over kerken en historische gebouwen begrijp.

---

Basiliek Heilige Amelberga: een van de oudste kerken van Nederland

---

Wanneer ik met de gids in de kerk sta gaan we terug naar de middeleeuwen. We tellen het jaar 714, het jaar wanneer Pepijn van Herstal en zijn vrouw Plectrudis het landgoed Suestra (Susteren) en de abdij doneerden aan Willibrordus, de bekendste missiebisschop van de Nederlanden. Hij werd de eerste abt. In deze tijd zou het klooster uit losse stenen en houten gebouwen bestaan met als meest opmerkelijke bouwwerk een ronde toren. De abdijkerk functioneerde als grafkerk van een vooraanstaand Frankisch geslacht waarmee de abdij relaties had.
In 1890 werden in de kerk bij  opgravingen een groot aantal Frankische sarcofagen  gevonden. Een van deze grafkisten is nu in de crypte te bewonderen.

In 882 werd de abdij verwoest door Noormannen en onder koning Zwentibold van Lotharingen gerestaureerd. In deze periode werd het een vrouwenklooster met Amelberga als eerste abdis. Pas later maar wel vóór de twaalfde eeuw zou zij heilig verklaard worden. Dat we dit weten blijkt uit het gegeven dat de bisschop van Luik haar heilig verklaard heeft (tot de eer van het altaar verheven (elevatio)”. Vanaf de negentiende eeuw wordt de kerk naar haar patroon Amelberga genoemd, terwijl voorheen zij veelal genoemd werd naar Salvator, de patroon van de Willibrordkerk.

In de loop van de elfde eeuw werd de vroeg middeleeuwse kloosternederzetting vervangen door een hoog middeleeuws kloostercomplex. Dit gebouw met rondom een kloostertuin en de kerk, was veel groter dan haar voorganger die op dezelfde plaats lag. Het nieuwe klooster werd bewoond door kanunniken en kanunnikessen. Daarom werd het ook stift genoemd. Het verschil tussen een stift en klooster is dat men niet verplicht is in het stift te wonen.

Tot op heden is dit gebouw in grote lijnen bewaard gebleven en begrijpelijk dat het de trots van Susteren vormt. Sinds 1791 doet deze kerk dienst als parochiekerk.

De foto hieronder dateert van augustus 2017 gemaakt tijdens mijn wandeling Historisch Ommetje waarover ik de blog schreef wandelen en onthaasten in het smalste stukje van Nederland.

Eretitel Basiliek

Elke zeven jaar houdt Susteren een Heiligsdomsvaart om Amelberga en andere heiligen te eren. De relieken van de kerk worden dan door het dorp gedragen. De paus beloonde deze toewijding van de Sustenaren door in 2007 de Amelbergakerk de eretitel van basiliek te geven.

Bezoek aan de basiliek Heilige Amelberga: de kerk van binnen

In het begin van het Christendom hadden grotere kerken de vorm van de Romeinse basilica; een gebouw met een grote rechthoekige ruimte met aan de lange zijden twee ruimtes half zo breed en zo hoog en gescheiden door een zuilengalerij. Aan het hoofd was een uitbouw, de absis. In de loop van het eerste millennium werden hieraan toegevoegd een priesterkoor en westbouw met torens. Bij de kerk van Susteren werd er ook nog een kruisschip toegevoegd, zodat de plattegrond de kruisvorm kreeg. Omdat de zijschepen of beuken half zo hoog waren als het middenschip bleef er ruimte over voor kleine vensters in de muren van het middenschip, de lichtbeuk genoemd.

Indrukwekkend aan de basiliek is dat de grafstenen, die vroeger op de kerkvloer lagen, uitgegraven zijn en tegen de wanden van het noordelijk- en zuidelijk zijschip staan. Deze grafstenen dateren uit de periode 1445 -1634.

Ook bizar is dat de zuilen bekrast zijn. De Middeleeuwer geloofde namelijk dat de zuilen die het dichts bij het tabernakel (sacramentshuisje) stonden een geneeskrachtige en beschermende werking in zich hadden. Als bijvoorbeeld een pestepidemie dreigde, dan nam men enig steenslijpsel van de zuil, mengde dit onder het eten en vertrouwde men er op dat de pest aan hun deur voorbij ging.

 

Crypte

Vanuit de kerk lopen we naar de crypte die half onder-, half bovengronds is gebouwd. Deze crypte is tegen de kerk aangebouwd en wordt daarom ook de buitencrypte genoemd. In West Europa zijn er nog zo’n drie à vier bewaard gebleven. Om kloosterlingen niet te storen in hun dagelijks ritme van gebeden werd deze crypte aangelegd voor de pelgrims die de relieken kwamen vereren.

De sarcofaag staat in een gangetje en is zowel vanuit de crypte te zien als vanaf het priesterkoor en absis. De steen is afkomstig uit een groeve zestig kilometer zuidelijk van Verdun (Frankrijk) en is via de Maas vervoerd.

Schatkamer

Daarna verlaten we de kerk om naar de schatkamer te gaan, die onder gebracht is in een gebouw naast de basiliek. Via een dikke kluisdeur komen we in een ondergrondse ruimte. Een beetje stil word ik hier wel van. In borstbeelden zijn de relieken, stoffelijke resten van voorname heiligen die in Susteren begraven zijn, te bewonderen. Ook bevinden zich liturgische gebruiksvoorwerpen, oude textilia en één van de oudste boeken van het land in deze schatkamer.

Lesje Geschiedenis

Corintisch kapiteel, pijlers, noordelijk en zuidelijk zijschip en zuiver vroeg romaanse en byzantijnse stijl zijn allemaal termen waar het mij even ging duizelen. Gelukkig had mijn gids dat heel snel door en ging hij op een ander niveau het gesprek voeren. Daar was ik heel blij mee.

Wat heb ik geleerd van mijn bezoek aan de basiliek Heilige Amelberga

Thuis gekomen ben ik al deze termen en details in kerken gaan uitzoeken en vond foto’s die overeenkomen met deze termen die kenmerkend zijn voor een bepaalde periode. Op deze manier gaat het veel meer leven en om heel eerlijk te zijn ben ik blij dat ik mij in deze materie verdiept heb. Het is namelijk veel leuker naar historische gebouwen te kijken als je het achterliggende verhaal weet en wat kenmerkend is voor die periode. Er zijn in Limburg (en overigens over de hele wereld) veel mooie oude kerken en gebouwen zowel in Romeinse als in Gotische stijl.

In de toekomst ga ik mij er meer in verdiepen en meer historische gebouwen in Limburg bezoeken. Het is leuk om het een en ander te ontdekken wat ik geleerd heb.
Voor mij was het  bezoek aan de basiliek Heilige Amelberga heel leerzaam en ben blij dat ik dit heb mogen ervaren. Ik wil mijn gids Wil Schulpen hartelijk bedanken voor de rondleiding en zijn heldere uitleg.

---

Breng jij ook graag een bezoek aan de basiliek Heilige Amelberga?

Deze rondleiding is te boek bij de RK Kerk Susteren of stuur een mail naar info@rksusteren.nl.
Gids: Wil Schulpen: 06 – 18 29 55 76
Kosten: € 2,50 p.p.

Stadsgids:
Marlies Schulpen – Merry  |  tel. 046 – 449 44 84  | 06 – 55 35 56 30 | email: merry.travel.ms@gmail.com

---

 

 

Vind jij het ook leuk om nieuwe dingen te ontdekken buiten je comfort zone?

 

 

Disclaimer: Dit betreft een gesponsorde blogpost in samenwerking met  “Het Smalste Stukje Nederland“. Ik geef altijd een eerlijke mening of het een samenwerking is of niet. Een samenwerking moet 100% bij mij en mijn blog passen. Na mijn verhuizing van Bonaire naar de regio Selfkant maakte ik een wandeling in dit gebied en was direct enthousiast over “Het Smalste Stukje Nederland”.  Naast de Abdij klooster vind je er ook mooie natuurgebieden, musea, kerken, fijne restaurants en nog veel meer. Graag wil ik dit stukje Nederland meer gaan ontdekken.  Deze samenwerking zou ik niet zijn aangegaan als ik er niet achtersta.